Το χαρούμενα αισιόδοξο πτητικό μέλλον, χαμογελαστό μπροστά μας!
Όλη αυτή η μυστηριακή μαγεία των φωτογραφιών απ’το βαθύτατο παρελθόν του σύμπαντος-ένας κόσμος που φωτογραφήθηκε σήμερα αλλά έχει πεθάνει κάποιες νιοστές χιλιοτίες πριν!-σε κάνει να σκέφτεσαι:μπορούν άραγε οι δικές μας, οι σημερινές φωτογραφίες των προσώπων μας, να ταξιδέψουν σε κάποιο απρόσιτο ακόμη και από τη δύναμη-την αδυναμία για την ακρίβεια-της πεπερασμένης φαντασίας μας και να εμφανιστούν σαν ολοζώντανο παρόν στα μάτια κάποιων εκστατικών όντων αυτής της άλλης εποχής, που ακόμη δεν φαίνεται καν ικανή να μπορεί να έρθει; Κι αν μπορούμε να τραβάμε ΣΗΜΕΡΑ φωτογραφίες κόσμων που από δισεκατομμύρια χρόνια πιά δεν υπάρχουν μήπως άραγε μιά αδιόρατη πλην φωτογραφίσιμη αύρα μας να μπορεί να φωτογραφηθεί στο άπειρα μακρινό αύριο από όντα που πρόκειται να υπάρξουν τότε;
Οι σκέψεις αυτές έρχονται μόνες τους, δεν είναι εξαγόμενα βαριάς εγκεφαλικής διεργασίας.
Πάντως, σε κάθε περίπτωση, να μη μάς διαφεύγει ότι, όσο κι αν καινούργια συναρπαστικά πράγματα μάς αποκαλύπτονται, να μην αυταπατώμεθα ότι έστω και μακρινά, προσεγγίζουμε την αλήθεια του σύμπαντος. Αυτή ΠΟΤΕ΄ δεν θα μάς αποκαλυφθεί στην ακεραιότητα της παρά μόνο όταν συμπέσει με τη…συντέλειά του!
Και γιατί όχι παρακαλώ; Το μαγιώ σας, τις σαγιονάρες σας, τη πετσέτα σας, το αντηλιακό σας και γρήγορα στις φανταστικές παραλίες του κέντρου της Αθήνας: μπανάκι στη πλατεία Κοτζιά,
παδηλατάδα στη μεγάλη παραλία της Ομόνοιας,
κουβεντούλα, φραπεδάκι και δροσιά στη Φωκίωνος Νέγρη, Κέφι νάχεις και φαντασία και η ζωή παντού μπορεί να είναι ωραία. Ρωτείστε και τους κολασμένους να σάς το επιβεβαιώσουν από τον πιό βαθύ πάτο της κόλασης!
Η φωτογραφία, σαν τέχνη, διαφέρει από τις ομότιμές της των άλλων εικαστικών τεχνών-ειδικά τις εννοιακές μορφές τους-επειδή το αναπαραστατικό της πεπρωμένο την υποχρεώνει, εκ των πραγμάτων, να συνδιαλέγεταιμε τη συγκαιρινή της ζώσα πραγματικότητα και άρα να εκφράζει αυθεντικότερες μορφές ζωής, σίγουρα πολύ λιγότερο εγκεφαλικές και πολύ περισσότερο βιωματικές. Χωρίς όμως να αρνείται τη δημιουργική συνδρομή της φαντασίας. Το αντίθετο μάλιστα.. Η πραγματικότητα γονιμοποιεί τη φαντασία περισσότερο από όσο η τελευταία τον αυνανιστικό εαυτό της.
Ο τρόπος που καδράρεις φαντασία είναι. Καμιά πραγματικότητα δεν σού επιβάλλει έναν τρόπο σύνθεσης, Η πραγματικότητα είναι αφορμή. Η φαντασία, που εξυπηρετείται άριστα με ένα ευρηματικό καδράρισμα, είναι η πτήση που ξεκινάει απογειούμενη από την πεζή πραγματικότητα.
Συγκίνηση, πολλή συγκίνηση για τον θάνατο της Μαρίνας Λαμπράκη Πλάκα. Λίγους μήνες πριν-αρχές Μαρτίου-είχε κλείσει η έκθεση με τα αριστουργήματα του Λούβρου-από όπου και η φωτογραφία της ανάρτησης-και το μυαλό μου πάντα γύριζε σ’αυτή τη σπουδαία Δέσποινα της Εθνικής μας Πινακοθήκης. Μικρή το δέμας αλλά απίστευτα δραστήρια και φιλόδοξη για να συμβάλλει σε μιά καλύτερη μοίρα, στο -αλίμονο!- σε δεύτερη θέση εκ των πραγμάτων ίδρυμα το οποίο διοικούσε.
Στην Ελλάδα η Εθνική Πινακοθήκη δεν μπορεί να συναγωνιστεί ούτε τα αρχαιολογικά μουσεία της χώρας αλλά-πολύ περισσότερο-τις αντίστοιχες Εθνικές Πινακοθήκες των ευρωπαϊκών χωρών. Κακά τα ψέμματα το ίδρυμα δεν έχει θησαυρούς υπερεθνικής εμβέλειας. Η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα έχοντας επίγνωση αυτής της αδυναμίας προσπάθησε-και το πέτυχε με αξιοθαύμαστο τρόπο-να φέρει εκθέσεις από το εξωτερικό που με κάποιο τρόπο αναπλήρωναν-έστω σύντομα και παροδικά-το κενό από την απουσία συλλογών ξένης τέχνης στο εθνικό μας ίδρυμα ζωγραφικής.
Η θητεία της έληξε με τη σπουδαία έκθεση απ’το Λούβρο, θυμάμαι όμως πολύ καλά ότι είχε ανοίξει το μακρινό 1992 με μιά άλλη, ακόμη σημαντικότερη, με αριστουργήματα από τα μεγάλα αμερικανικά μουσεία, Μητροπολιτικό Νέας Υόρκης και Εθνική Πινακοθήκη Γουάσινγκτον-είδαμε για πρώτη φορά στην Αθήνα Βέρμεερ-πότε θα ξαναδούμε; Η φωτογραφία με το ζευγάρι μπροστα στο οικογενειακό πορτραίτο του Ρούμπενς είναι ακριβώς από εκείνη την έκθεση.
Εικόνα πολύ απλή στη δομή της-τι πιό απλό από το μετωπικό;-και ευανάγνωστη στην προφάνεια του περιεχομένου της. Γιατί να αναλυθεί με λόγια;
Αν τα λόγια είναι εξίσου απλά με την εικόνα, θεωρώ ότι κακό δεν κάνουν. Βοηθούν σε μιά βαθύτερη ίσως κατανόηση της απλότητας μέσω εντοπισμού στοιχείων παρόντων μεν αλλά πολύ εύκολα διαφευγόντων.
Αριστερά στην εικόνα τα ψεύτικα πόδια. Στη συνέχεια τα αληθινά. Κατόπιν, αριστερότερα, τα μη-πόδια. Και τέλος, χαμηλά αριστερά, τα υποκατάστατα των ποδιών-οι πατερίτσες. Τα μη-πόδια μοιάζουν να στηρίζουν την απουσία τους στα υποκατάστατα που βρίσκονται έτοιμα ανά πάσα στιγμή, παρά μη-πόδα.
Όμως όλοαυτό το τραγικό σύνολο δεν εκπέμπει μιζέρια. Το αντίθετο. Τρυφερότητα συντροφικότητας τόσο αρμονικά συνδεδεμένη με την λεπτή διακριτικότητα. Τίποτα ωμό και βάναυσο. Κι αυτό χάρις στην επιμέλεια-σχολαστική, βασανιστικά σχολαστική, τις στιγμές της λήψης.
Τί ανακάλυψη κι αυτή ε; Παγωτό! Ο μεγαλύτερος σιελοπαραγωγός και μόνο στο άκουσμα της λέξης! Ευφραίνει νέους και γέρους και εξοργίζει τους διαβητικούς!Η τρέλα για το παγωτό είναι μιά μόδα που ποτέ δεν πεθαίνει. Το χειμώνα λίγο αποσύρεται αλλά με το πρώτο της άνοιξης ανασταίνεται.Είναι το ίδιο ελκυστική σαν αυστηρά ιδιωτική, σχεδόν στοχαστική, απόλαυση όσο και σαν κοινή και δημόσια ενθουσιώδης εκδήλωση.Και υπάρχει και αντίστοιχο τελετουργικό-η αγορά του είναι μέρος αυτού του αμήχανα συναρπαστικού τελετουργικού: ποιά γεύση; ποιό σχήμα; χωνάκι; ξυλάκι; σοκολάτα; κρέμα; διλήμματα χαράς!Το παγωτό είναι ένα ασυναγώνιστο ηλικιακό βίωμα πάντως. Τα λερωμένα στόματα των παιδιών είναι η μόνη αξιοφωτογράφητη ασκήμια που επιτρέπεται.Οκ, η φωτογραφία μοιάζει κάπως απαισιόδοξη μέσα στην υπαινισσόμενη ματαιότητα της χαράς. Αλλά σ’αυτό έγκειται ακριβώς η μεγάλη ομορφιά της ζωής: στη ματαιότητα της!
Αν υπήρξε ένας ζωγράφος του 19ου αιώνα-αιώνα στη διάρκεια του οποίου εφευρέθηκε η Φωτογραφία-που να ήταν παγερά αδιάφορος γι’αυτή την εφεύρεση, αυτός σίγουρα ήταν ο Σερά! Από πρώτη άποψη λοιπόν φαντάζει σαν παραδοξολογία να αναρτώ φαινομενικά ασύμβατες πραγματικότητες.
Τα πράγματα όμως δεν ήταν τόσο απλά και ο Σερά δεν ήταν μιά τόσο απλή περίπτωση στην Ιστορία της Τέχνης για να αγνοηθεί η παράξενη δυναμική που η καινοτόμα τέχνη του δημιούργησε. Η τέχνη του βρίθει φωτογραφικότητας που όμως δεν είναι της παρούσας να αναλυθεί-η οικονομία του μπλόγκινγκ δεν σηκώνει μεγάλα άρθρα. Πάντως υπόσχομαι να επανέλθω με διεξοδικότερη ανάλυση της περίπτωσής του. Εδώ θα εστιάσω μόνο σε κάτι φαινομενικά άσχετο με τη φωτογραφία που όμως δημιουργεί προβληματισμό και για το φωτογράφο-ειδικά αυτόν που εκθέτει.
Είναι το θέμα του περιθωρίου στην εικόνα. Ο Σερά από κάποια στιγμή και μετά άρχισε να ζωγραφίζει ένα περιθώριο γύρω απ’την εικόνα του, με το σκεπτικό ότι το κάδρο αφενός με τη σκιά που δημιουργούσε στο εσωτερικό της εικόνας αλλά και με το χρώμα-συνήθως χρυσαφί-αλλοίωνε την εμφάνιση της. Ναι, ήταν σχολαστικός σαν κάθε συνεπής πουρίστας και φορμαλιστής, παόλα αυτά ΕΙΧΕ ΔΙΚΙΟ! Η παρέμβασή του-που μάλιστα την επεξέτεινε αναδρομικά και σε προηγούμενους, παλιότερους πίνακές του-ήταν πολύ πιό σύνθετη από ένα απλό γραμμικό περιθώριο. Λάβαινε υπόψη του το τοπικό χρώμα κάθε χιλιοστού και έβαζε στο περιθώριο το συμπληρωματικό του χρώμα!
Εμείς οι φωτογράφοι πού “κολλάμε” σε μιά τέτοια πρακτική; (Παρεμπιπτόντως να θυμίσω ότι την πρακτική του περιθωρίου στη φωτογραφία την εφάρμοσε συστηματικά ο H.Cartier Bresson). Πρώτα απόλα το σκεπτικό του κάδρου στη φωτογραφία έχει σχετική αξία-κανείς μας δεν πλαισιώνει τις εικόνες του σε χρυσοποίκιλτα μπαρόκ κάδρα(πάλι παρεμπιπτόντως, ο Σερά υιοθέτησε λευκά και ουδέτερου σχεδιασμού κάδρα). Όμως είναι γεγονός ότι τα λευκά μέρη της φωτογραφικής εικόνας έχουν την τάση, αν δεν περιβάλλονται από εμφανές περιθώριο, να “χύνονται” στη γύρω απ΄την εικόνα λευκά του χαρτιού όπου είναι τυπωμένη και σάς διαβεβαιώ ότι το πασπαρτού-συνήθως λευκό κι αυτό-δεν διασφαλίζει αποφυγή αυτής της διαροής.
Μερικοί,την περίοδο της αναλογικής φωτογραφίας, το εφάρμοζαν το μαύρο περιθώριο-μαύρο περιθώριο που δεν ήταν κάποια τεχνική προσθήκη αλλά απλά το ίδιο το φιλμ ανάμεσα στην ίδια την εικόνα και την περφορασιόν του φιλμ, εκτύπωση δηλαδή μεγαλύτερης επιφάνειας του φιλμ. Εφάρμοζαν μερικοί την πρακτική του μαύρου περιθωρίου, περισσότερο μιμούμενοι τον Μπρεσσόν και τη δεξιοτεχνία που κρυβόταν πίσω από μιά τέτοια επιλογή. Δεν έβλεπαν δηλαδή το μορφικό πλεονέκτημα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να βλέπουμε κακοσυνθεμένες εικόνες που όμως το κροπάρισμα που θα τις διόρθωνε θα ακύρωνε της επίδειξη του δεξιοτεχνικού-και καλά!-περιθωρίου.
Τώρα με την αναλογική έννοια περιθωρίου δεν υπάρχει κατά τη λήψη της εικόνας. Αλλά, κακά τα ψέμματα, η ανάγκη του συνεχίζει να υπάρχει ακόμη επιτακτικότερη. Δυστυχώς-συμπεριλαμβανομένου και εμού!-το αμελούμε, σαν ενα στοιχείο δευτερεύον και ενδεχομένως αθέμιτο. Από τη μεριά μου θα προσπαθήσω να το διορθώσω και μάλιστα ακολυθώντας το Σερά, θα το κάνω και αναδρομικά-για τις ψηφιακές μου εικόνες, γιατί τις αναλογικές τις τύπωνα ΠΑΝΤΑ FULL-FRAME.
Υ.Γ. Αναρτώ μερικά δείγματα γραφής από την αναλογική περίοδο.
Ενώ είναι σίγουρα υπέροχο και ελπιδοφόρα συναρπαστικό να αυγαταίνουν τα σχολεία, δεν είμαι απολύτως σίγουρος ότι είναι το ίδιο θετικό να αυγαταίνουν τα πανεπιστήμια και συνακόλουθα οι πανεπιστημιακές έδρες και-φυσικά!-θέσεις. Δεν θέλω να αμφισβητήσω την εγκυρότητα της πληθώρας διδακτορικών-δεν μέ παίρνει άλλωστε- πληθώρας που εύκολα διαπιστώνει ο καθένας μας, όσο κυρίως ένα είδος εμπορευματικού χαρακτήρα τυποποίησής τους, κάτι που αφαιρεί ένα μέρος της ουσίας τού να είσαι ακαδημαϊκός δάσκαλος. Μοιάζει να είναι φορμουλαϊκές οι αποκτημένες γνώσεις και οι ειδικότητες. Δεν βλέπεις εμπνευσμένα μυαλά αλλά μάλλον σπασικλίδικη ή μηχανιστική διεκπεραίωση μιάς τυποποιημένης γνώσης. Είναι διαβασμένοι μεν αλλά ελάχιστοι από αυτούς είναι εμπνευσμένοι. Καμιά αύρα πνευματικότητας δεν εκπέμπεται από το νυσταλέο θυμικό τους.
Χάριν εκφραστικής οικονομίας συνηθίζω να χωρίζω το χρόνο σε δυό εποχές: χειμώνα και καλοκαίρι. Και χάριν αυτής της εκφραστικής οικονομίας-ιδίως!-την πρώτη αποκαλώ νύχτες και τη δεύτερη μέρες, για τους ευλόγως κατανοητούς λόγους. Έρχονται-τί έρχονται; ΗΡΘΑΝ!-οι μέρες! Και ενώ όλοι ξέρουμε ότι όλες οι εποχές έχουν τη δική τους αξία που σε καμιά περίπτωση δεν υπολείπεται η μιά της άλλης, τα έμβια όντα έχουν τις προτιμήσεις τους και στο καλοκαίρι δίνουν την προνομιακή θέση στη καρδιά τους και στο παλλόμενο από ολόθερμη χαρά θυμικό τους.
Κι όμως, ένα δέντρο μπορεί να την κάνει την έκπληξη! Ανορθόξα σίγουρα, σύμφωνα με τους πολιτικά ορθούς πολεοδομικούς όρους, αλλά μέσα στην τόση ασκήμια των εγκαταλελειμένων Εξαρχείων, τί είναι μιά τόση δα παρασπονδία της φύσης;
camerart 