Το τελευταίο πορτραίτο;

Ούτε λίγο ούτε πολύ αυτή η φωτογραφία μας στέλνει 20 χρόνια πριν. Και τη σκανάρισα μόλις τώρα! Το 1992-93 πέρασα μια φάση προσωπογραφικού πυρετού-ήμουν και κομματάκι περισσότερο κοινωνικός τότε. Πολλές φορές φωτογράφιζα ακόμα και άτομα που δεν ήξερα, αρκεί να έδειχναν προθυμία και διαθεσιμότητα για φωτογράφιση. Το πρόσωπο της φωτογραφίας-του οποίου δεν θυμάμαι καν το όνομα και να με συγχωρεί, τρεις τέσσερις φορές τον είχα δει όλες κι όλες-δούλευε στο μπαρ κάποιας φωτογραφικής επιχείρησης, που ήμουν τακτικός πελάτης της, από όπου και η λήψη.

Τη φωτογραφία του ανακάλυψα σήμερα μαζί με καμιά εκατοσταριά άλλα πορτραίτα σε ένα σκονισμένο άλμπουμ φωτογραφιών σε πασπαρτού. Κάποιες από αυτές είναι αρκετά ενδιαφέρουσες. Για πρώτη ανάρτηση λοιπόν από αυτό το άλμπουμ ξεχωρίζω αυτό το λίγο αλά Mondrian λίγο αλά Arnold Newman πορτραίτο. Η έκκεντρη αλλά τόσο ισορροπημένη σύνθεση και τα ποικίλα και καμιά φορά ετερόκλητα στοιχεία που την απαρτίζουν την καθιστούν σίγουρα μια από τις πιο εμπνευσμένες μου στιγμές-νομίζω. Αν και το χέρι στο πρόσωπο έτσι όπως είναι τοποθετημένο είναι εντελώς ατύπικο του τρόπου που φωτογραφίζω πρόσωπα-είναι πάνω απ’ το επιτρεπτό πόζα ενώ αντίθετα προτιμώ ασυζητητί το χαρακτηρολογικό πορτραίτο με το πρόσωπο ανοιχτό στην εξονυχιστική ακρόαση του βλέμματος-παρόλα αυτά και λαμβάνοντας υπόψη τα συμφραζόμενα του βιογραφικού του μοντέλου που ήταν παράλληλα και χορευτής-άρα μια μανιεριστικής φύσης πόζα είναι ως ένα βαθμό αναμενόμενη και άρα μέρος του χαρακτήρα του-τελικά δεν με χάλασε. Το σύνολο είναι καλό και η αντίστιξη του πραγματικού προσώπου με το εικονικό της αφίσας είναι λειτουργική.

Το άδικο είναι ότι ενώ το έκανα πολύ κέφι να δημιουργώ πορτραίτα, τελικά λίγοι ενδιαφέρθηκαν να φωτογραφηθούν από μένα και από τα περιοδικά, αν και μού δόθηκαν ευκαιρίες, αυτές ήταν λίγες. Προτιμούσαν περισσότερο συμβατικά διεκπεραιωτικά πορτραίτα-έγχρωμα σίγουρα!- που και τον επώνυμο να μην ταλαιπωρούν για πολλή ώρα και να μην μπαίνουν στο ριψοκίνδυνο μονοπάτι του χαρακτηρολογικού πορτραίτου-παρόλο ότι πάντα είχα την τάση να κολακεύω ακόμη και χαρακτηρολογικά τα πρόσωπα που φωτογράφιζα, αποκαλύπτοντας και προβάλλοντας τις ευγενέστερες εκδοχές του χαρακτήρα τους. Τώρα που ουσιαστικά με την ψηφιακή τεχνολογία εκλαϊκεύτηκε η φωτογραφία, χάθηκε και η τελευταία ευκαιρία να κάνεις σοβαρά, μνημειακής διάθεσης, πορτραίτα: τα μέλη ακόμη και της ευπορότερης οικογένειας αυτοεξυπηρετούνται αλληλοφωτογραφιζόμενα με τα hightech κινητά τους. Η τέχνη του πορτραίτου σαν τέτοια, σαν παραγγελία σε έναν καλλιτέχνη πορτραιτίστα, πρέπει πια να θεωρείται οριστικά και αμετάκλητα τελειωμένη.

Το Πορτραίτο Δρόμου

 

Από μια πρώτη-και κατά τη γνώμη μου σωστή- άποψη, ο όρος Πορτραίτο Δρόμου περιέχει μια θεμελιακή αντίφαση, στο βαθμό τουλάχιστον που αυτού του είδους το πορτραίτο προσιδιάζει περισσότερο στη φωτογραφία δρόμου, φωτογραφία δρόμου που, σε μεγάλο βαθμό, είναι φωτογραφία αντανακλαστικών και πολύ λιγότερο-έως καθόλου τις περισσότερες φορές-  διαχείριση της απεικόνισης της στάσης και ψυχολογίας του αναπαριστώμενου προσώπου. Αυτό το τελευταίο δεν είναι το πορτραίτο; Νοείται πορτραίτο χωρίς .ένα minimum σκηνοθεσίας και καθοδήγησης; Είναι αυτά παρόντα στο Πορτραίτο Δρόμου; Ασφαλώς όχι!

Το Πορτραίτο Δρόμου είναι περισσότερο τυπολογία. Παρουσίαση τύπων ανθρώπων στο φυσικό σκηνικό του δρόμου ή καλύτερα του περιβάλλοντος του αναπαριστώμενου προσώπου. Η ψυχολογία, αν ποτέ υπάρχει, θα είναι καθαρά συμπτωματική και σε καμιά περίπτωση καθοδηγητικό στοιχείο ή ακόμη περισσότερο κίνητρο. Μοιάζει λίγο με το εθνογραφικό πορτραίτο, που κυρίως καταγράφει κι αυτό εξωτερικά, τυπολογικά στοιχεία αλλά και εδώ η ομοιότητα είναι συμπτωματική, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι υπάρχει εθνολογικό πορτραίτο μεγάλης ψυχολογικής δύναμης, που σίγουρα εκμαιεύτηκε με την δημιουργική παρέμβαση του φωτογράφου-αναφέρομαι στον Edward Curtis κυρίως και τους Ινδιάνους του-μερικούς τουλάχιστον.

 

Η δεύτερη φωτογραφία της ανάρτησης, που σαφέστατα είναι ένα πορτραίτο-η συμμετοχή στη διαδικασία φαίνεται όχι μόνο από το ακραίο, εξεζητημένο σχεδόν, στήσιμο, σκηνοθετικής καθαρά αντίληψης-που το απόλαυσα όσο δεν λέγεται-αλλά και από τη θετική ψυχολογική ανταπόκριση του προσωπογραφούμενου. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι, μέσες άκρες έχει τα ίδια πάνω κάτω μορφολογικά  στοιχεία με την πρώτη φωτογραφία, με το φόντο να παίζει κι εδώ πρωταγωνιστικό ρόλο και να παρεμβαίνει ενεργητικά στην ίδια την οντολογία της εικόνας. Αλλά πόση διαφορά ε; Ακόμη και αν ο κύριος της πρώτης φωτογραφίας ανταποκρινόταν το ίδιο ανοιχτά θετικά στο γεγονός της λήψης, στη πρώτη θα ήταν κάτι εντελώς στιγμιαίο, περιστασιακό και συμπτωματικό της διάθεσης της πολύ συγκεκριμένης στιγμής, που σε καμιά περίπτωση δεν θα εγγυώνταν την ίδια διάθεση την αμέσως επόμενη στιγμή. Στο πορτραίτο όμως έχεις διαμορφώσει τις προϋποθέσεις για μονιμότερη εγκατάσταση μιας συγκεκριμένης ψυχολογικής διάθεσης, γιατί αυτή θέλεις, αυτή διεκδικείς, αυτή διαχειρίζεσαι και τελικά, αυτή παίρνεις και αυτή παρουσιάζεις.

Είναι λοιπόν καταχρηστικός-αν και παραδέχομαι ότι είναι λειτουργικός και εξειδικεύει με ένα χρήσιμο τρόπο-ο όρος Πορτραίτο Δρόμου. Το Πορτραίτο Δρόμου είναι σάρκα από τη σάρκα του και ανήκει στη φωτογραφία δρόμου και στο μόνο επουσιώδες στο οποίο διαφοροποιείται από αυτή βρίσκεται στο ότι επικεντρώνεται στο φαίνεσθαι και τις περιγραφικές του ιδιότητες αλλά και συνέπειες-καθόλοιυ αμελητέα ποιότητα, να εξηγούμαστε- Υπάρχει απουσία οποιασδήποτε δράσης ή αφήγησης. Είναι ένα είδος παύσης-για να μιλήσουμε με μουσικούς όρους- και μέσα στα συμφραζόμενα της Φωτογραφίας Δρόμου έχει τη χρησιμότητα του, γιατί για τον ίδιο το φωτογράφο λειτουργεί κάπως σαν ανάπαυλα, σαν στάση-παρόλο ότι σαφώς και συνεχίζει να φωτογραφίζει και μάλιστα αν το μοντέλο του είναι ενδιαφέρον αλλά ατίθασο και ανυπότακτο φωτογραφικά, τότε τα πράγματα είναι ίσως ακόμη δυσκολότερα από περιπλοκότερες καταστάσεις πολυπρόσωπης φωτογραφίας δρόμου με έντονη δράση.

Καμιά φορά-σαν από κάποιο διαχεόμενο κοινό ένστικτο ανάμεσα στους φωτογράφους-το Πορτραίτο Δρόμου έχει μια σκοπούμενη ναϊβίστικη προβολή, κυρίως με τα αυστηρά, ιερατικά σχεδόν, μετωπικά πλάνα. Ίσως μάλιστα ακριβώς αυτό το στοιχείο-τόσο συνηθισμένο στη λαϊκή προσωπογραφία-να είναι εκείνο που προκατέλαβε κάποιους και παρασύρθηκαν σ’αυτόν τον ριψοκίνδυνα αντιφατικό όρο.

Το πορτραίτο σαν απειλή

Τόχω ξαναγράψει αλλά είναι  τόσο εύστοχο, που το επαναλαμβάνω: ο μεγάλος αμερικανός προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας-Ευρώπης και Αμερικής!- John Singer Sargent, που είχε όλες τις προδιαγραφές αλλά και την διάθεση, να κολακεύει με τον αριστοτεχνικότερο τρόπο τα μοντέλα του, όχι λίγες φορές συνάντησε όχι απλά την απόρριψη αλλά και την απροκάλυπτα εχθρική στάση από δυσαρεστημένους πελάτες του, που όντας σε θέση να πληρώνουν αδρά, απαιτούσαν την Άρτα με τα Γιάννενα. Σε κάποια τέτοια περίπτωση λοιπόν σημείωσε μελαγχολικά στο ημερολόγιο του: ο ασφαλέστερος τρόπος για να κάνεις ορκισμένους εχθρούς είναι να τους κάνεις το πορτραίτο! Υπάρχει και η μνημειώδης-κυριολεκτικά απειλή-φράση του J. L. David, του επίσημου ζωγράφου της Γαλλικής Επανάστασης και του Ναπολέοντα, προς κάποιον που τού “τα έχωσε” για τις ακραίες πολιτικές του επιλογές-με την ψήφο του ο Νταβίντ ήταν βασιλοκτόνος-: -“Σταμάτα , γιατί αλλιώς θα σε ζωγραφίσω” είπε, απευθυνόμενος σε κάποιο μέλος της Συντακτικής!

Βλέπω το πιτσιρικάκι  στη φωτογραφία-τραβηγμένη πριν καμιά δεκαριά χρόνια στην Ερμού- να είναι ήδη τόσο σοβαρά επιφυλακτικό απέναντι στον οσονούπω προσωπογράφο του, ώστε σχεδόν να τον αντιμετωπίζει, με το τόσο έξυπνα και ζωηρά εστιασμένο πάνω του βλέμμα του, σαν μια επικρεμάμενη σοβαρή απειλή.

Μια τέτοια περίπτωση ήμουν και εγώ για το συγγραφέα Κωστή Παπαγιώργη. Απειλή! Ήδη από την πρώτη στιγμή που μπήκα στο σπίτι του, βρήκα την αρνητική διάθεση έκδηλη στην απελπιστική για το φροντισμένο στυλ μου ατημελησία της εμφάνισης του: ένα γκρίζο-καφέ φανελάκι, από αυτά που, όπως και να τα δεις, δεν μπορούν να σε βοηθήσουν στο να αναδείξεις το πρόσωπο του εικονογραφούμενου. Το αντίθετο μάλιστα! Νάταν λευκό τουλάχιστον, αυτόματα θα αντανακλούσε πάνω στο πρόσωπο τη λευκότητα και φωτίζοντας το, θα το αναδείκνυε. Το πρόσωπο που είχα απέναντι μου ήταν ολοφάνερα αυτό ενός εξαιρετικά ευφυούς ανθρώπου-ακτινοβολούσε τη σπιρτάδα του από κάθε γωνία που το έβλεπες. Τόβλεπες όμως ότι, μη όντας εξοικειωμένος με την κάμερα-από επιλογή, τι άλλο;- ένιωθε απειλούμενος από μια εισβολή στον ιδιωτικό του χώρο παρείσακτων ανθρωποφάγων της επικοινωνίας-ήμασταν τρεις στο συνεργείο: ένας δημοσιογράφος, ένας σκιτσογράφος και εγώ σαν φωτογράφος.

Ιδιοσυγκρασιακά ταυτιζόμουν απόλυτα με τον Παπαγιώργη, γιατί είμαι κι εγώ αγοραφοβικός απέναντι στην επικοινωνία και απόλυτα αρνητικός στην προβολή του εαυτού μου σαν τέτοιου. Υπήρχε λοιπόν μια συμπάθεια απέναντι στο πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο συγγραφέας-εξαιτίας μου κυρίως! σκεφθείτε!- και συμμεριζόμουν απόλυτα τις επιφυλάξεις του απέναντι μου. Στην αρχή της φωτογράφισης-που η αρχή αυτή δεν ήταν καν φωτογράφιση, γιατί παράλληλα έτρεχε και η συνέντευξη όπως και το ποζάρισμα του για τα σκίτσα του Καλαϊτζή-τόπαιζα αδιάφορος και χάζευα το χώρο, επικεντρωνόμενος τελικά στις ράχες των βιβλίων όπου διάβαζα τους τίτλους. Τραβούσα ένα δυό κλικ, έτσι στο αδιάφορο και καλά, για να σπάσει ο πάγος και να τον κάνω, αφού ενισχύσει την άμυνα του με επιπλέον αντισώματα, να χαλαρώσει και να μού διατεθεί κάποια στιγμή και για μένα αποκλειστικά-όταν κάνω προσωπογραφίες ποτέ δεν τραβάω στιγμιότυπα. Για μένα η προσωπογραφία έχει διάλογο ανάμεσα στον προσωπογραφούμενο και τον προσωπογράφο. Και αυτός ο τελευταίος το κάνει όχι για να έχει το προνόμιο να έχει διαλεχθεί-με αυτόν τον ιδιότυπο, φωτογραφικό τρόπο έστω-με κάποιον επώνυμο αλλά σαν διαμεσολαβητής ενός διαλόγου που από τη στιγμή της δημοσίευσης της εικόνας, ξεκινά ανάμεσα στον συγγραφέα με το κοινό του-αλλά και με την Ιστορία αν ο ίδιος ο συγγραφέας έχει το βεληνεκές να την φτάσει. Και ο σοβαρός και συγκροτημένος Παπαγιώργης είναι διανοούμενος διάρκειας και όχι του συρμού.

Εξυπακούεται ότι και από αισθητική υποδομή αλλά και από σεβασμό στον ίδιο τον προσωπογραφούμενο, δεν υπήρχε περίπτωση να τον φωτογραφίσω ή πολύ περισσότερο να δώσω για δημοσίευση φωτογραφίες με το τόσο εικονογραφικά ταπεινωτικά ισοπεδωτικό για την προσωπικότητα του φανελάκι του. Η  εικόνα είναι εικόνα και έχει τη δική της αποδομητική ερμηνευτική δυναμική ερήμην και της συγκλονιστικότερης προσωπικότητας. Εκείνος μπορεί να ένιωθε άνετα αλλά εμένα αυτό δεν μού έλεγε τίποτε. Καλώς ή κακώς το ρούχο δίνει αλλά και αφαιρεί κύρος.  Και  κάποιον που εγώ φωτογραφίζω, δεν θα τον αφήσω να εκτεθεί σε μια πεζότητα που, ξέρω βάσιμα ότι, δεν τού πάει. Μετά από αρκετή ώρα λοιπόν διαπίστωσα ότι, η αρνητική διάθεση του-χωρίς να είναι επιθετική, να εξηγούμαστε- απέναντι μου συνεχιζόταν αμείωτη και δεν υπήρχε ίχνος κάποιας, αμυδρής έστω, πιθανότητας στοιχειώδους συνεργασίας και ανταπόκρισης στα κλικάτα καλέσματα μου- παρεμπιπτόντως το πόσο με ερέθιζε αυτό σαν αναγνώστη προσωπικοτήτων-όχι διασημοτήτων, αυτές ποιος τις χέζει; αλλά προσωπικοτήτων, δηλαδή ανθρώπων με ιδιοσυγκρασία, χαρακτήρα και ταμπεραμέντο-δεν λέγεται!

Ο Θεός πράγματι δημιούργησε τη γυναίκα,  αν δεν είναι και ο ίδιος γυναίκα! Γιατί πάνω που είχε αρχίσει να με καταλαμβάνει η απόγνωση για επικείμενο φωτογραφικό φιάσκο-είχα παρακαλέσει με ιδιαίτερη επιμονή τη διεύθυνση του Έψιλον της Ελευθεροτυπίας να μού αναθέσουν πορτραίτα και καταλαβαίνετε ότι μια αποτυχία, θα σήμαινε και το τέλος της ανάθεσης που τόσο είχα λαχταρίσει-πάνω λοιπόν στην απελπισία μου, εμφανίζεται η σύντροφος του, ο από μηχανής Θεός που φαίνεται αγαπάει να λύνει και τα φωτογραφικά δράματα με τον ευτυχέστερο τρόπο. Κρεμάστηκα πάνω της-δεν εκδηλώθηκα κραυγαλέα έτσι αλλά η ψυχή μου επένδυσε -και τελικά έκανε σωστά- πολλά πάνω της. Με κάποιο τρόπο-διερευνητικά και στο αδιάφορο δήθεν, ρώτησα προς την πλευρά της: -“μήπως υπάρχει κάποιο σακάκι  να το φορέσει ο κύριος Παπαγιώργης, γιατί δεν θάθελα να μείνω μόνο σε φωτογραφίες με το φανελάκι;”  Σαν ελατήριο σηκώθηκε η υπέροχη αυτή γυναίκα και σε κλάσματα δευτερολέπτου έφερε το δερμάτινο μπουφάν της φωτογραφίας-απίστευτα επιτυχημένη επιλογή! Λύτρωση! Αλλά μόνο εν μέρει. Η δυσθυμία του Παπαγιώργη δεν είχε φύγει εντελώς, παρόλο ότι η συνέντευξη έμοιαζε να τον έχει χαλαρώσει με τον διαλογικό της χαρακτήρα που, προφανώς ,ήταν και το φόρτε του Παπαγιώργη.

Αυτό που κατάλαβα-ακριβώς σεβόμενος τον προσωπογραφούμενο-ήταν ότι έπρεπε να του δώσω τα περιθώρια να νιώσει ασφαλής. να νιώσει ότι έχει εξασφαλίσει την άμυνα του απέναντι σ’αυτό το επιθετικό και αδιάκριτο εργαλείο που λέγεται φακός-το μισώ κι εγώ θανάσιμα όταν είναι στραμμένο απέναντι μου. Προφανώς ήταν αδιανόητο να τον πλησιάσω και να του κάνω κοντινό-δεν είναι άλλωστε και το στυλ μου αυτό. Μια πολυθρόνα εκεί κοντά-είχε προηγηθεί και το γραφείο αλλά η πολυθρόνα αποδείχτηκε μορφικά πολύ καλύτερη λύση, η άδεια της θέση κάποιον περιμένει και αυτό μ’αρέσει σαν αφετηρία ερμηνείας της εικόνας. Μπορούσε στηριζόμενος πάνω της να οχυρωθεί πίσω από αυτήν. Η επιφύλαξη του βλέμματος του διατηρήθηκε βέβαια  ακέραια, το ερωτηματικό της κάνοντας τον πολλαπλά γοητευτικό αλλά η φωτογραφία τον ανέδειξε σε αυτό που τελικά είναι ο Παπαγιώργης: ένας διανοούμενος που ροκάρει!

Υ.Γ. Σαν για να επικυρωθούν τα γραφόμενα μου, μπήκα στο Google να δω φωτογραφίες του Παπαγιώργη. Δύο μόνο ουσιαστικά, σε διάφορες εκτυπωτικές-με λιγότερο ή περισσότερο κοντράστ- και κοψίματα παραλλαγές! Ένας από τους πολυγραφότερους διανοούμενους με σχέση άρρηκτη με περιοδικά και εφημερίδες-και τους φωτογράφους τους δυνητικά-και όμως η συγκομιδή είναι απελπιστικά φτωχή. Στο μυαλό μου αυτό τον κολακεύει απίστευτα αλλά και από την άλλη η Ιστορία έχει ανάγκη -και ας μην έχει τελικά και τόση πραγματική σημασία-να ξέρει κάπως τη μορφή των λογής πρωταγωνιστών της. Το πορτραίτο του Όμηρου που κυκλοφορεί είναι φανταστικό-την εποχή του η έννοια πορτραίτο ήταν ανύπαρκτη, όπως και η ίδια η τέχνη της προσωπογραφίας- Και όμως πόσο μας ανακουφίζει η ύπαρξη αυτού του έστω πολύ μεταγενέστερου-είναι ελληνιστικό-φανταστικού πορτραίτου!

Το φιάσκο του”Καδρατζή”

Στο φωτογραφικό σινάφι η λέξη καδρατζής, που άλλοτε εκφέρεται θετικά, χαϊδευτικά και άλλοτε αρνητικά και απαξιωτικά-στη δεύτερη περίπτωση έχει το νόημα του στρυφνού φορμαλιστή-εννοεί αυτόν το φωτογράφο που δείχνει ιδιαίτερη, καμιά φορά εμμονική, προσκόλληση στους κανόνες της ισορροπίας και της σύνθεσης.

Οι φωτογραφίες της ανάρτησης που τις βρήκα μόλις σήμερα και τις σκανάρισα δείχνουν παραστατικά τον τρόπο σκέψης μου όταν φτιάχνω ένα πορτραίτο. Για μένα το πορτραίτο είναι πρώτα και πάνω απόλα ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ. Αυτή η κατασκευή έχει δύο στάδια. Πρώτα απόλα τα στοιχεία που θα απαρτίσουν το περιγραφικό μέρος του πορτραίτου και μ’αυτό ουσιαστικά εννοούμε τα στοιχεία του περιβάλλοντος του εικονιζόμενου προσώπου. Αυτό που συνήθως κάνω όταν βρίσκομαι σε ένα χώρο που δεν είναι το στούντιο, είναι να απαλλαγώ από ενοχλητικά και κραυγαλέα στοιχεία που με την παρουσίας τους θα υπονομεύσουν επιβαλλόμενα το πρόσωπο. Μπορεί όμως και να χρειαστεί να προσθέσω. Ευτυχώς στη περίπτωση της καλόγουστης Γεωργίας δεν αντιμετώπισα τέτοιο θέμα. Προβληματίστηκα λιγάκι με το φυτό στο βάθος αλλά στο τέλος έκρινα ότι ειδικά για ένα γυναικείο πορτραίτο ένας στιβαρός μινιμαλισμός θα ήταν εξ ολοκλήρου άτοπος-εκ των υστέρων κι αυτή η επιλογή είναι λάθος πάντως.

Το επόμενο που έπρεπε πια να σκεφθώ είναι η θέση του προσώπου μέσα στο χώρο. Σ’αυτή τη περίπτωση-και πάλι επειδή πρόκειται για γυναίκα-αφήνω μια πρωτοβουλία να διαλέξει εκείνη πώς θα σταθεί και εγώ απλά επεμβαίνω ραφινάροντας την πόζα. Όταν όλα κάπως έχουν βρει τη θέση τους αρχίζει πια ο έλεγχος μέσα από το σκόπευτρο. Εδώ μπαίνει η Φιλοσοφία του Κάδρου. Οι εσωτερικές αρμονίες της σύνθεσης και οι συγκλίσεις τους με τη διάθεση του μοντέλου που ποτέ δεν τη θέλω παγερή και το βλέμμα του απόν. Ουσιαστικά αυτή η φάση μοιάζει με τη δουλειά του τροχονόμου. Προσπαθείς να περάσεις μέσα στο κάδρο σου όλες εκείνες τις συγκλίνουσες δυνάμεις που ενώ είναι διαφορετικές και έρχονται από διαφορετικές κατευθύνσεις προσπαθούν να συμβάλουν στην ανάδειξη των ιδιοτήτων του προσώπου που φωτογραφίζεις.

Νάτο λοιπόν το πρόβλημα! Προσπάθησα να βάλω πολλά πράγματα στη κυκλοφορία μέσα στο κάδρο μου και αυτό τελικά κλατάρισε. Είναι ένα σαφέστατα αποτυχημένο πορτραίτο και αυτό ερήμην του ίδιου του μοντέλου που, υπήρξε υποδειγματικά συνεργάσιμη αφενός αλλά και συναρπαστικά ενδιαφέρουσα και σαν προσωπικότητα και σαν φυσιογνωμία. Για να δούμε λοιπόν 21 χρόνια μετά πού διάολο απέτυχα σ’αυτό το πορτραίτο που, όλες οι προδιαγραφές το ήθελαν να κάνει στράκες.

Ήταν Γενάρης και μια ξαφνική λιακάδα σκανδάλισε τη Γεωργία να ανοίξει τις πόρτες και τα παράθυρα στον ήλιο. Συμφώνησα για πολλούς λόγους, ένας από τους οποίους ήταν η αναμενόμενη πλησμονή φωτός που θα διευκόλυνε τη λήψη μου. Λογάριασα φυσικά χωρίς στο ξενοδόχο. Γιατί με την πόζα που είχαμε ήδη επιλέξει μεγάλο μέρος του σώματος της Γεωργίας καιγόταν σχεδόν κυριολεκτικά απ’τον ήλιο και εξαφανιζόταν. Από την άλλη όμως η αντανάκλαση που ερχόταν από το λευκό χαλί φώτιζε με απίστευτη γλύκα το χαριτωμένο και τσαχπίνικο πρόσωπο της Γεωργίας και ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΗΘΕΛΑ ΝΑ ΤΟ ΧΑΣΩ ΜΕ ΤΙΠΟΤΑ, γιατί μού εξασφάλιζε μια θερμή έκφραση στο πρόσωπο της που ήταν αυθόρμητη, πηγαία και φυσική-το χάδι του χειμωνιάτικου ήλιου! Οι φωτογραφίες τραβήχτηκαν με έγχρωμο αρνητικό φιλμ, πράγμα που σήμαινε αντικειμενική αδυναμία επεξεργασίας στο σκοτεινό θάλαμο. Το ρισκάρισα όμως και είπα, οκ, έχουν και τα καμένα τη θέση τους στη ζωή μας. Το αποτέλεσμα; Το χαλί δεν έχει καμιά υφή και παρουσιάζεται σαν μια επίπεδη λευκή επιφάνεια. Έπρεπε όλο αυτό κάπως να σπάσει. Σε κρίσιμο, σε στρατηγικό σημείο της σύνθεσης,έβαλα ένα μαύρο μαξιλάρι. Αυτό όμως είχε σαν συνέπεια να χαθεί η ισορροπία του πάνω μέρους με τα λευκά μαξιλάρια στο σκούρο φόντο των καναπέδων, γιατί την ίδια αυτήη χρονική στιγμή στο κάτω μέρος της σύνθεσης άρχισαν να παρεισφρύουν στοιχεία από τη σκιά μου. Έτσι αναγκάστηκα να σηκώσω λίγο τη μηχανή. Ο ορίζοντας όμως από κει που στη πρώτη λήψη ήταν τολμηρά τοποθετημένος στα τρία τέταρτα του κάδρου,κατέβηκε σε συμβατικά χαμηλότερο ύψος, στα δύο τρίτα περίπου. Και εν τω μεταξύ ο ήλιος που χαμήλωνε θα μού ρήμαζε τη γλύκα της έκφρασης της Γεωργίας.

Παρόλο ότι από αυτό το μέρος της φωτογράφισης-χρησιμοποίησα και άλλες γωνίες του σπιτιού της Γεωργίας-τελικά διάλεξα τη φωτογραφία με το μαύρο μαξιλάρι-η έκφρασή της-λίγο πριν παραδοθεί στη κούραση-είναι σκέτο πετιμέζι και η χάρη του σπασμένου της καρπού της δίνει πρόσθετη θηλυκότητα και θελκτικότητα-είναι η καλύτερη που είχα από όλη τη διάρκεια της φωτογράφισης. Γενικά και χωρίς μισόλογα είναι μια τελεσίδικα αποτυχημένη, μια κακή φωτογραφία, με ελαχιστότατα-ζήτημα αν έχουν επιβιώσει κι αυτά απ’την αρχική σύλληψη- ενδιαφέροντα στοιχεία. Είναι ένα φιάσκο. Να σκεφτείτε ότι η αληθινά καλύτερη στιγμή της φωτογράφισης πολύ δύσκολα θα μπορούσε να θεωρηθεί, ακόμη και με τους πιο αντισυμβατικούς φωτογραφικούς όρους, πορτραίτο, αφού το πρόσωπο της απεικονιζόμενης είναι εξ ολοκλήρου καλυμμένο και το σχήμα που παίρνει το σώμα της μοιάζει με τα βιομορφικά σχήματα του Jean Arp ή τις μελωδικές φιγούρες του Archipenko, πάντως πορτραίτο σε καμιά περίπτωση δεν μπορείς να το πεις.

Οι τελευταίες ώρες της ανθρωπότητας

Ωραίος μεταφυσικός τίτλος, καλός για έργο του De Chirico. Βασικά το κείμενο που θα γράψω είναι σαχλαμάρα-ψιλοβαριέμαι κιόλας τέτοια ώρα που ψιλονυστάζω να γράψω. Απλά σερφάροντας στο αρχείο βρήκα αυτή την ξεκάρφωτη φωτογραφία ενός μοντέλου από τον Καναδά, που βασικά δεν είχε καταλάβει τι είδους φωτογράφιση τού κάνω και όταν είδε τη φωτό φρίκαρε-είχε όμως αποζημιωθεί με μια πολύ σένια κουστουμάτη φωτογραφία-στυλ λόρδου στις Ιπποδρομίες του Άσκοτ-θα την ανεβάσω κάποτε αλλά θέλει πολλή επεξεργασία, καθότι μάλλον ταλαιπωρημένη. Μού την κατσιάσαν από τον πολύ θαυμασμό-καλέ να τη δω κι εγώ και τα παρόμοια.

Για να πω την αλήθεια όταν έφτιαχνα αυτή τη φωτογραφία το κίνητρο μου-λίγο ταπεινωτικό για τον άνθρωπο ε;-ήταν το σαραβαλιασμένο ρολόι. Τόχα χρησιμοποιήσει σε νεκρές φύσεις αλλά ήθελα να δω πώς θα λειτουργήσει σε άνθρωπο-σκέφτηκα ένα είδος Vanitas. Στην αρχή το φωτογράφισα με μια μακρυμαλλούσα αλλά όσο και να έψαξα αυτή τη φωτό δεν τη βρήκα να τη σκανάρω. Μετά θυμήθηκα ότι το μοντέλο-μια μεγάλη μαλαγάνα-μού ζήτησε και το δικό μου αντίγραφο που είχα για το αρχείο μου και κάποια στιγμή ξέχασα να την ξανατυπώσω. Τώρα πια είναι αργά για να τυπωθεί. Υπάρχει σαν φιλμ βέβαια αλλά πού φράγκα για ν’αγοράσω scanner για φιλμ-κι αυτό της Hasselblad-το μόνο αληθινά αξιόπιστο κάνει ένα κάρο λεφτά.

Έτσι μού εμεινε η κάπως πιο δεύτερη φωτό του κατά βάση κρυόκωλου αυτού Καναδέζου μοντέλου. Δεν είναι κακιά η φωτογραφία-την σώζουν τα καλά χαρακτηριστικά του, γιατί αν περίμενα από την ερμηνεία που του ζήτησα, λίγο ακόμη και θα κοιμόταν πάνω στο χέρι του! Όπως είπα δεν είχα σαφή εικόνα τι ακριβώς θα μούβγαινε με την εικόνα. Στο κορίτσι το μακρύ μαλλί έφτιαξε μυστήρια κατάσταση αλλά εδώ-αν εξαιρέσεις το φωτισμό η συμβολή του ίδιου του μοντέλου δεν ήταν τόσο σπουδαία. Θυμάμαι που τού ζητούσα να κάνει με το αριστερό του χέρι σαν ν’ακούσει το τικ τακ του ρολογιού να έρχεται απ’το αφτί του. Τι ζητούσα κι εγώ ε; Το θέμα είναι ότι το τόλμησα να τού το ζητήσω όταν μού είπε ότι πήγαινε και σε δραματική σχολή.

Εν πάση περιπτώσει το να κάνεις τέτοια εικονογραφία θέλει μοντέλα-ηθοποιούς, εξοικειωμένα με ρόλους και με τεχνικές, γιατί δεν λέει να ξημερωθείς για μια φωτογραφία-άσε που δυσανασχετεί το μοντέλο και σού κατεβάζει κάτι μούτρα μέχρι το πάτωμα, γιατί βασικά όλα αυτά τα παιδιά σε τέτοιες φωτογραφίσεις πλήττουν-και μεταξύ μας δεν έχουν κι άδικο!-και ζητούν μόνο διεκπεραίωση για να εμπλουτίσουν με κάποιες φωτογραφίες το φτωχό book τους και τίποτε άλλο. Σκέφτομαι τι μπινελίκια θα τρώω όταν φεύγουν και άλλα πόσα όταν έρχονταν και έπαιρναν τις φωτογραφίες και υπήρχαν μέσα εικόνες σαν κι αυτές της ανάρτησης. Καμιά φορά όταν δυσανασχετούν τους απαντώ ότι η Μόνα Λίζα δεν έκανε τίποτε στη ζωή της σημαντικό, εκτός του ότι ποζάρισε μπροστά σε ένα τρελάρα ζωγράφο κι από τότε είναι στη πραγματικότητα πιο διάσημη…κι απ’ το ζωγράφο! Αληθινό το τελευταίο: όλοι ξέρουν ποιο είναι το έργο και πως είναι γνωστό, για το ζωγράφο όμως δεν είναι σίγουροι! Τι μου απαντούν; Το σωστά αναμενόμενο: σιγά ρε μεγάλε! Ποιος είσαι; Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι; Το ξέρω πως είναι υπερβολικό σαν επιχείρημα-είναι και λίγο ταπεινωτικό για τα μοντέλα-αλλά κάπως πρέπει να υπερασπιστείς το δικαίωμα σου να θέλεις να παράγεις τέχνη. Πετάς μια παλαβομάρα κι ό,τι πιάσεις. Αστεία-αστεία, καμιά φορά πιάνει!(μονορούφι τόγραψα το κείμενο, τη βγάλαμε την υποχρέωση χωρίς πολύ κόπο αλλά ρίξαμε κάπως το επίπεδο 😉 Καλή καρδιά!

Υ.Γ. Τώρα που τέλειωσε η συγγραφή του κειμένου πήγα στις ετικέτες για να δω πού θα το εντάξω: μη σας ξενίσει, πιο πολύ το βλέπω σαν νεκρή φύση με άνθρωπο, παρά σαν άνθρωπο με νεκρή φύση. Παρ’όλα αυτά στις ετικέτες είμαι συμβατικός και κονφορμιστής και τελικά θα βάλω και τις πιο αναμενόμενες του μοντέλου και του πορτραίτου.

Εν αρχή ην η προσωπογραφία-και στο τέλος πάντα αυτή υπάρχει!

Η καλή σου πρόθεση, συνοδευόμενη και από μια καλή και φιλότιμη προσπάθεια, μπορεί να σε κάνει πυρηνικό επιστήμονα ακόμη και αν χίλια εμπόδια συνηγορούν εναντίον μιας τέτοιας-αλλά και οποιασδήποτε άλλης τέτοιας εξέλιξης. Τρανό παράδειγμα ο Stephen Hawking. Πάντως να γίνεις μοντέλο, χωρίς να έχει στο ελάχιστο καμιά από τις προδιαγραφές του, δεν μπορεί να γίνεις ακόμη και αν έχεις μπάρμπα τον Χόουκινγκ!

Ο νέος της φωτογραφίας είναι ένα από τα εκατομμύρια συμπαθή παιδιά, με κατά βάση καλό, αγαθό και εντελώς άκακα αιθεροβάμονα χαρακτήρα, που έχουν πέσει θύματα της τοξικής επιρροής των media με την αμετροεπή ,εξύμνηση και λατρεία των μοντέλων και την ανύψωση τους σε πρότυπα της νεολαίας-λες και τα πιο όμορφα παιδιά έχουν ποτέ ανέβει σε πασαρέλα-ούτε καν το επεδίωξαν και μάλιστα τα πιο συνειδητοποιημένα και για την ομορφιά τους αλλά προ πάντων για την εξυπνάδα τους ,το απέκρουσαν μετά σφοδρής βδελυγμίας. Εν πάση περιπτώσει ο νέος της φωτογραφίας που ζούσε, σπούδαζε και εργαζόταν στην επαρχία, λαχταρούσε όρο τίποτε μια τέτοια φωτογράφιση. Τα πενιχρά του οικονομικά τον απέτρεπαν να χτυπήσει μεγάλο, επώνυμο φωτογράφο-φωτογράφο που ακόμη και αν τον φωτογράφιζε. θα του έδινε τόση σημασία  και χρόνο όσο και της παραδουλεύτρας του αν του ζητούσε να αγοράσουν νέο απορρυπαντικό για τη λεκάνη της τουαλέτας του στούντιο.. Εγώ σαν ανώνυμος, μικρός φωτογράφος μια χαρά ερχόταν για τα οικονομικά κυβικά του.

Οφείλω να ομολογήσω ότι σαν συμπεριφορά υπήρξε ΑΨΟΓΟΣ. Υπάκουος, προθυμος, συνεπής-σκεφθείτε ερχόμενος από τη Βόρεια Ελλάδα, ζαλώθηκε μια καραβιά ρούχα και αξεσουάρ! Αυτό είναι σίγουρα μια παρά πολλή καλή αρχή. Αν είναι αρχή. Γιατί η φωτογραφία που μού είχε στείλει με το κινητό-με απελπιστικά χαμηλή ανάλυση-έδειχνε θολά μια συμπαθητική φυσιογνωμία με ένα στυλάτο μούσι. Η πραγματικότητα όμως που αντίκρυσα όταν πια ήρθε στο στούντιο μου ήταν εντελώς διαφορετική. Προβληματικότατο δέρμα-απαράδεκτο και για τέταρτης κατηγορίας μοντέλο-μέτριο ύψος, σώμα που δεν πλησίαζε ούτε σε απόσταση χιλιομέτρου το κοινώς ανεκτό. Με καλό και ευγενικό τρόπο προσπάθησα να του πω ότι αυτό που βλέπω δεν θα μπορούσε να κάνει ποτέ μοντελινγκ πουθενά. Και για να τον παρηγορήσω ότι υπάρχει ένα είδος μοντέλινγκ που λέγεται κάρακτερ όπου εκεί θα μπορούσε κάποια στιγμή να βγάλει κανένα ισχνότατο μεροκάματο κι αυτό μια δυό φορές στα τέσσερα χρόνια. Πικαρίστηκε αλλά παρόλα αυτά έδειξε απτόητος. Τον κατάλαβα: τόσος κόπος και τόσα έξοδα-συν τόσες ελπ’ιδες-δεν μπορούσαν να πάνε στο βρόντο επειδή κάποιος μαλάκας φωτογράφος-δεύτερης σειράς μάλιστα-εγώ δηλαδή-προσπάθησε να τον αποκαρδιώσει, γύρευε με ποιες κακές , υπομονευτικές του υαλέντου του βλέψεις.

Η φωτογράφιση δεν πήγε καθόλου κακά. Το παιδί ήταν αφάνταστα πρόθυμο και έδωσε πραγματικά ρέστα σε ολη τη διάρκεια τηςε φωτογράφισης. Παρόλο ότι δεν είχε εκείνη τη χάρη, την ακτινοβολία και την ομορφιά που εκπεμπουν οι γεννημένοι να αρέσουν στο φακό, ακριβώς επειδή τον είχα καμένο σαν μοντέλο, έκανα κυριολεκτικά ό,τι γούσταρα εγώ. Εξυπακούεται ότι μη διανοηθείτε να δείτε αυτές τις φωτογραφίες σαν μόντελινγκ-δεν υπάρχει ούτε η ελάχιστη υποψία από αυτό. Δέστε τις σαν πορτραίτα από ένα εξαιρετικά πρόθυμο και συνεργάσιμο μοντέλο.Μετά τη φωτογράφιση δεν υπύρξε καμια, απολύτως καμιά, επαφή: ούτε καν το τυπικό ευχαριστώ για την παραλαβή του υλικού. Πάντως όσοι γνωστοί μου είδαν τις φωτογραφίες μου, συμφώνησαν ότι επρόκειτο για ένα πολύ σοβαρό και σοφιστικέ πορτφόλιο.

Φυσικά σε τέτοια ανελέητη η κρίση ο Χρήστος-αυτό ήταν το όνομα του-σίγουρα άφησε πίσω του κάθε τέτοια μάταια και ανόητη όσο ανεδαφική φιλοδοξία του. Μπορεί μετά από τόσα χρόνια να έχει παντρευτεί και αυτός, η γυναίκα του και τα πιτσιρίκια του να βλέπουν τις φωτογραφίες σαν πρόβες για τα γαμπριάτικα του. Σε κάθε περίπτωση θεωρώ αυτή τη φωτογράφιση-ναι, αυτοιδιαφημίζομαι αυτή τη στιγμή, τόχω ζωτική ανάγκη-ενός μετριότατου μοντέλου, δείγμα του τρόπου με τον οποίο πάντα αντιμετώπιζα όλα τα μοντέλα μου: προσπαθούσα πάντα το καλύτερο γι’αυτά και ήθελα-αν τυχόν δεν είχαν το σπάνιο χάρισμα της φωτογένειας και της ομορφιάς να το υποκαταστήσω με το ακόμη σημαντικότερο: της προσωπικότητας του μοντέλου και ο Χρήστος είναι προσωπικότητα, που οι φωτογραφίες δείχνουν ότι δεν μας την έκρυψε.